(1)

Tá ról uathúil ag seirbhísí meán neamhspleácha sa mhargadh inmheánach. Is earnáil iad atá ag athrú go tapa agus lena bhfuil tábhacht eacnamaíoch agus an tráth céanna, soláthraíonn na seirbhísí meán sin rochtain ar iolracht tuairimí agus foinsí iontaofa faisnéise do shaoránaigh agus do ghnólachtaí araon, agus ar an gcaoi sin comhlíonann siad feidhm leasa ghinearálta “an mhaoirseora phoiblí”.

(2)

Tá ról ríthábhachtach ag seirbhísí meán i sochaithe daonlathacha toisc go soláthraíonn siad faisnéis chun leas an phobail. Chun ról fíorthábhachtach sochaíoch den sórt sin a chomhlíonadh agus chun go mbeidh rath orthu ar an margadh, ní mór do sholáthraithe seirbhíse meán a bheith in ann a gcuid seirbhísí a sholáthar gan srian agus go neamhspleách i margadh atá oscailte agus trédhearcach, agus a fhágann gur féidir iolrachas gníomhaithe sna meáin agus iolracht tuairimí a bheith ann.

(3)

Ní hamháin go bhfuil cosaint ag soláthraithe seirbhíse meán faoi rialacha an Aontais lena rialaítear an margadh inmheánach ach tá cosaint acu faoi Airteagal 11 den Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais (“an Chairt”) freisin toisc go bhfuil siad tábhachtach chun leas a bhaint as an gceart chun tuairimí a nochtadh agus faisnéis a fháil. Foráiltear le hAirteagal 11 den Chairt freisin go n-urramófar saoirse agus iolrachas na meán agus go n-áirítear leis an gceart chun tuairimí a nochtadh saoirse chun faisnéis a fháil agus a roinnt gan cur isteach ó údarás poiblí agus gan beann ar theorainneacha na mBallstát. Thairis sin, tá tionchar díreach ag feidhmiú cuí an mhargaidh inmheánaigh le haghaidh seirbhísí meán ar an smacht reachta agus ar an daonlathas, ar luachanna bunúsacha de chuid an Aontais iad a chumhdaítear in Airteagal 2 den Chonradh ar an Aontas Eorpach.

(4)

Mar gheall ar chaillteanas na n-ioncam fógraíochta le deich mbliana anuas, go háirithe i ngeall ar an méadú ar dháileadh ábhair meán ar líne agus ar an athrú ar nósanna tomhaltais, baineadh acmhainní airgeadais d’earnáil na meán traidisiúnta, rud a rinne difear dá hinbhuanaitheacht, agus do cháilíocht agus d’éagsúlacht an ábhair atá ar fáil dá réir sin. Léiríonn an treocht sin an chaoi nach bhfuil ag éirí leis an margadh torthaí inbhuanaithe a sholáthar don nuacht neamhspleách agus don iriseoireacht ar ardchaighdeán, ar leasanna poiblí iad a chuidíonn le cur i gcoinne na bréagaisnéise.

(5)

Mar a leagtar amach sa Phlean Gníomhaíochta um an Daonlathas Eorpach (1), tá sraith tionscnamh curtha ar aghaidh ag an gCoimisiún chun tacú le saoirse agus iolrachas na meán. Ghlac sé moladh maidir le cosaint, sábháilteacht agus cumhachtú iriseoirí agus gairmithe eile sna meáin san Aontas Eorpach a áirithiú (2). Chuir sé i láthair freisin togra le haghaidh Treoir (3) agus Moladh (4) maidir le daoine a bhíonn i mbun rannpháirtíocht an phobail a chosaint ar imeachtaí cúirte ar follasach go bhfuil siad gan bhunús nó mí-úsáideach (“Imeachtaí sibhialta straitéiseacha in aghaidh rannpháirtíocht an phobail”). Thairis sin, chuir an Coimisiún roinnt gníomhaíochtaí chun feidhme chun tacú le téarnamh agus claochlú earnáil na meán agus an chlosamhairc, mar chuid de phlean gníomhaíochta na Meán agus an chlosamhairc (5). Déanann an Coimisiún dlúthfhaireachán freisin ar thrasuí agus ar chur chun feidhme píosaí tábhachtacha reachtaíochta le haghaidh earnáil na meán, go háirithe Treoir Sheirbhísí na Meán Closamhairc (6) agus an Treoir maidir le Cóipcheart (7).

(6)

Chuir an Coimisiún togra reachtach ar aghaidh le haghaidh Rialachán lena mbunaítear creat coiteann um sheirbhísí meán sa mhargadh inmheánach (an Gníomh Eorpach um Shaoirse na Meán). Foráiltear leis an togra sin do shraith coimircí i ndlí an Aontais chun iolrachas sna meáin agus neamhspleáchas eagarthóireachta sa mhargadh inmheánach a chosaint. Gabhann an Moladh seo leis an Rialachán atá beartaithe mar uirlis ag a bhfuil éifeacht láithreach chun neamhspleáchas eagarthóireachta agus trédhearcacht úinéireacht na meán a chothú.

(7)

An tráth céanna, mar chomhlánú ar an reachtaíocht agus mar a chuirtear i dtábhacht sa Phlean Gníomhaíochta um an Daonlathas Eorpach, tá an Coimisiún ag tacú go gníomhach le tionscnaimh féinrialála ó earnáil na meán féin. Is cuid de na hiarrachtaí sin é an Moladh seo.

(8)

Tá traidisiún seanbhunaithe féinrialála ag tionscal na meán agus thug sé faoi roinnt tionscnamh sa réimse. Ag cur leis na tionscnaimh sin agus éagsúlacht na dtraidisiún dlí agus na gcineálacha cur chuige dlí sna Ballstáit á gcur san áireamh, is féidir cleachtais dheonacha a shainaithint a bhféadfadh soláthraithe seirbhíse meán cloí leo chun feabhas a chur ar a n-athléimneacht agus chun brú polaitiúil agus eacnamaíoch a sheasamh ar bhealach níos fearr. D’fhéadfadh an earnáil dul i mbun plé ar chleachtais dheonacha den sórt sin agus, an tráth céanna, é a fhágáil faoi na soláthraithe seirbhíse meán cinneadh a dhéanamh gan srian faoi na cleachtais ar féidir leo a bheith oiriúnach dá riachtanais aonair agus dá samhlacha gnó, go háirithe agus riachtanais shonracha na micrifhiontar, na bhfiontar beag agus na bhfiontar meánmhéide de réir bhrí Airteagal 3 de Threoir 2013/34/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle á gcur san áireamh (8).

(9)

Ní mór do shaoránaigh a bheith in ann muinín a bheith acu as an bhfaisnéis a fhaigheann siad chun a gcearta daonlathacha a fheidhmiú. Ní mór rochtain a bheith acu ar iolracht tuairimí agus foinsí iontaofa faisnéise chun a dtuairimí féin a chur le chéile agus chun rannchuidiú leis na próisis dhaonlathacha. Tá rochtain ar fhaisnéis iontaofa chomh tábhachtach céanna chun go mbeidh gnólachtaí in ann cinntí eolasacha a dhéanamh.

(10)

Tá níos mó agus níos mó soláthraithe seirbhíse meán Eorpacha faoi réir cur isteach míchuí ar na cinntí eagarthóireachta aonair, lena n-áirítear ó úinéirí príobháideacha agus ó scairshealbhóirí, agus bíonn éifeachtaí díobhálacha aige sin ar shaoirse eagarthóireachta, ar an acmhainneacht nuacht neamhspleách a sholáthar agus, dá bhrí sin, ar infhaighteacht faisnéise iontaofa don phobal meáin. Le Monatóir ar Iolrachas sna Meáin 2022, léirítear go bhfuil ardriosca ann go mbeidh tionchar míchuí tráchtála agus úinéara i roinnt Ballstát (9). Sa ré dhigiteach, mar gheall ar an bhféidearthacht mhéadaithe a bhaineann le rochtain éasca a fháil ar fhaisnéis a sholáthraíonn soláthraithe seirbhíse meán atá bunaithe i mBallstáit eile, tá sé fíor-riachtanach dea-chleachtais a chothú ar leibhéal an Aontais chun a áirithiú go bhfaighidh saoránaigh agus gnólachtaí an Aontais ábhar nuachta agus cúrsaí reatha atá neamhspleách agus éagsúil chun a gcuid tuairimí a fhorbairt agus chun roghanna eolasacha a dhéanamh, rud a chuirfidh le réimse poiblí sa mhargadh inmheánach.

(11)

Le neamhspleáchas eagarthóireachta, cosnaítear eagarthóirí agus iriseoirí ar choinbhleachtaí leasa agus cuidíonn sé leo seasamh in aghaidh cur isteach agus brú míchuí. Dá bhrí sin, is réamhriachtanas é chun faisnéis neamhchlaonta a tháirgeadh agus a scaipeadh agus is gné fhíor-riachtanach de shaoirse na meán é. Cuirtear ar a gcumas do shaoránaigh agus do ghnólachtaí ar fud an Aontais seirbhísí neamhspleách, iolraíocha meán a sholáthar agus a ghlacadh. Tá sé sin ábhartha go háirithe do sholáthraithe seirbhíse meán a chuireann ábhar nuachta agus cúrsaí reatha ar fáil, gan beann ar an bhformáid (lena n-áirítear cláir faisnéise nó irisí lena gcumhdaítear saincheisteanna den sórt sin). Dá bhrí sin, tá na moltaí a bhaineann le bearta deonacha maidir le neamhspleáchas eagarthóireachta dírithe ar na soláthraithe sin.

(12)

Sa chomhthéacs sin, tá bearta, caighdeáin nó sásraí rialachais chorparáidigh curtha i bhfeidhm cheana féin ag roinnt soláthraithe seirbhíse meán, amhail cairteacha nó cóid eagarthóireachta nó coistí eitice chun neamhspleáchas eagarthóireachta a chosaint. I roinnt eagraíochtaí nuachta, bíonn tionchar ag iriseoirí ar roghnú a bpríomheagarthóra nó ar athruithe ar úinéireacht na meán fiú. I gcuideachtaí áirithe sna meáin, tá stádas scairshealbhóirí ag iriseoirí, agus is féidir leo páirt a ghlacadh sa chinnteoireacht straitéiseach agus i roinnt na ngnóthachan eacnamaíoch. I roinnt Ballstát, tá ceangal dlí le cuid de na bearta corparáideacha le haghaidh cineálacha sonracha soláthraithe seirbhíse meán (10). Ba cheart na coimircí sin agus samplaí eile de choimircí a úsáid mar fhoinsí inspioráide do bhearta deonacha agus mar bhonn le plé leanúnach faoi stiúir na bpáirtithe leasmhara maidir le conas feabhas a chur ar chosaint an neamhspleáchais eagarthóireachta.

(13)

Cé go bhfuil sé dlisteanach d’úinéirí na meán príobháideach an treo eagarthóireachta fadtéarmach a roghnú agus a chinneadh, tá sé tábhachtach a chinntiú gur féidir le heagarthóirí nuacht agus cúrsaí reatha a chlúdach go neamhspleách le linn na hoibre laethúla. Go deimhin, ba cheart d’eagarthóirí cinntí eagarthóireachta aonair a bhunú ar an taighde iriseoireachta agus ar an measúnú iriseoireachta, agus ar ábharthacht na faisnéise do na léitheoirí; ba cheart dóibh a bheith in ann tuairimí criticiúla a chur in iúl gan eagla a bheith orthu go mbeidh díoltas i ndán dóibh. Tá gá le cur chuige cothrom faoi stiúir an tionscail, d’fhonn neamhspleáchas eagarthóireachta a chothú, agus cearta agus leasanna dlisteanacha úinéirí príobháideacha na soláthraithe seirbhíse meán á n-aithint an tráth céanna maidir le saoirse ghnó agus saoirse tuairimí a nochtadh araon.

(14)

Is uirlisí éifeachtacha iad féinrialáil na meán agus caighdeáin na heitice iriseoireachta chun iriseoirí a chumhachtú agus chun cuidiú leo seasamh in aghaidh brú míchuí, lena n-áirítear brú polaitiúil agus tráchtála, agus ar an gcaoi sin feabhas a chur ar mhuinín an phobail sna meáin (11). Mar sin féin, is féidir feabhas a chur ar chur i bhfeidhm na gcaighdeán iriseoireachta ar fud an Aontais. I Monatóir ar Iolrachas sna Meáin 2022, léirítear na heasnaimh i gcur chun feidhme éifeachtach na féinrialála (12).

(15)

Thairis sin, mar a sainaithníodh leis an tionscadal “Comhairlí Meán sa Ré Dhigiteach” a fhaigheann cistiú ón Aontas, ní fheidhmíonn comhairlí meán nó preasa ach i mbeagán os cionn leath de na Ballstáit (13). Sna Ballstáit sin, tá na comhairlí sin éagsúil maidir lena méid, maidir le raon feidhme na ngníomhaíochtaí agus maidir leis an gcineál céannachta dlíthiúla nó aitheantais dhlíthiúil atá acu faoin dlí náisiúnta, rud a d’fhéadfadh tionchar a imirt ar a ról éifeachtach. Sna Ballstáit sin nach bhfuil comhairlí meán nó preasa bunaithe iontu go fóill, is minic nach mbíonn dreasachtaí ann d’ionadaithe phobal na meán chun iad a fhorbairt.

(16)

Sa Mholadh seo, moltar do sholáthraithe seirbhíse meán catalóg neamh-uileghabhálach agus neamhcharnach de bhearta agus de straitéisí deonacha d’fhonn an próiseas neamhspleách maidir le táirgeadh ábhair nuachta a ráthú. Baineann na bearta atá molta le príomhghnéithe an phróisis sin, idir na coinníollacha maidir le hábhar eagarthóireachta a chruthú go neamhspleách, trí iriseoirí a chumhachtú chun páirt a ghlacadh i gcinntí ríthábhachtacha i dtaca le feidhmiú eagraíochtaí meán, agus straitéisí chun cobhsaíocht fhadtéarmach i dtáirgeadh ábhair nuachta a áirithiú.

(17)

Níor cheart aon ní sa Mholadh seo, atá neamhcheangailteach de réir sainmhínithe, a léirmhíniú mar ní a dhéanann difear don tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar sa mhargadh inmheánach nó don tsaoirse chun tuairimí a nochtadh agus faisnéis a fháil, lena n-áirítear saoirse an phreasa, nó mar ní a chuireann isteach ar shaoirse eagarthóireachta nó ar shaoirse fiontraíochta. Leis na coimircí inmheánacha, níor cheart a mheas, ar bhealach ar bith, go mbaintear d’úinéirí na meán a ról maidir le spriocanna straitéiseacha a leagan síos agus fás agus inmharthanacht airgeadais a gcuideachtaí a chothú. Ina theannta sin, ba cheart aitheantas a thabhairt don ról ceannasach atá ag soláthraithe seirbhíse meán agus ag iriseoirí maidir le coimircí inmheánacha agus ionstraimí féinrialála a fhorbairt.

(18)

Tá an Moladh seo bunaithe ar mhalartuithe leis na páirtithe leasmhara lena mbaineann, go háirithe iriseoirí, cuideachtaí meán agus a gcomhlachais. Cuirtear leis an bplé a rinneadh ag an bhFóram Eorpach um Meáin Nuachta (14), go háirithe an dara heagrán a tionóladh an 29 Samhain 2021, inar pléadh claochlú tionsclaíoch earnáil na meán agus na dúshláin ghaolmhara (15). Cuirtear san áireamh ann freisin na tionscnaimh tionscail atá ann cheana, lena n-áirítear Journalism Trust Initiative (JTI) ó Thuairisceoirí gan Teorainneacha agus ó na comhpháirtithe, a bhfuil sé d’aidhm acu spás faisnéise níos sláintiúla a chothú agus caighdeáin tionscail ag tacú leis.

(19)

Cuireann na bearta atá molta le tionscnaimh lena ndéantar samhlacha nua gnó agus comhar a thástáil, amhail iad siúd a mhaoinítear faoi ghníomhaíocht na gcomhpháirtíochtaí iriseoireachta a fhaigheann tacaíocht ó chlár Eoraip na Cruthaitheachta (16). Cuireann siad freisin leis na scéimeanna tacaíochta airgeadais agus na tosaíochtaí a leagtar amach i bPlean Gníomhaíochta na Meán agus an Chlosamhairc, mar chuid d’iarrachtaí ar leibhéal an Aontais tacú le héiceachóras tionsclaíoch le haghaidh na meán nuachta. Thairis sin, chuaigh soláthraithe seirbhíse meán áirithe i muinín struchtúir rialachais ina bhfuil a gcaipiteal iomlán nó cuid dá gcaipiteal ag eintitis neamhbhrabúis, amhail iontaobhais nó fondúireachtaí, agus, i gcásanna áirithe, bíonn ról tábhachtach acu maidir le ceapadh na mbord bainistíochta agus na n-eagarthóirí, a mheastar a bheith ag feidhmiú chun neamhspleáchas eagarthóireachta an tsoláthraí a chaomhnú san fhadtéarma. I measc na sásraí rialachais eile a bhfuil spriocanna comhchosúla acu tá socruithe scairshealbhóra iriseoireachta ina rialaíonn comhaltaí den fhoireann eagarthóireachta nó a gcomhlachtaí ionadaíocha cuid de na scaireanna nó a bhfuil sé de chumhacht acu iontráil scairshealbhóra rialaithe nua a dhiúltú, ar scairshealbhóir é a d’fhéadfadh difear a dhéanamh don neamhspleáchas eagarthóireachta. Ar bhonn an mhéid sin, tagraítear sna bearta molta do chineálacha cur chuige a d’fhéadfadh soláthraithe seirbhíse meán a mheas chun a n-inbhuanaitheacht a mhéadú, agus, dá bhrí sin, a n-athléimneacht i gcoinne brúnna polaitiúla agus margaidh a mhéadú, agus é á thabhairt dá n-aire gurb iad is fearr, mar oibreoirí eacnamaíocha, atá in ann samhlacha gnó a fhorbairt a oireann dá gcuspóirí agus dá n-acmhainneachtaí, de réir dheighleoga an mhargaidh ar a bhfuil siad dírithe.

(20)

Tá sé d’aidhm ag an Moladh seo freisin trédhearcacht úinéireacht na meán a chur chun cinn a thuilleadh ar fud an Aontais. Faoi láthair, spreagann caighdeáin idirnáisiúnta (17) agus reachtaíocht an Aontais maidir leis na meáin na Ballstáit le bearta earnáilsonracha a ghlacadh chun trédhearcacht úinéireacht na meán a mhéadú. Go háirithe, in Airteagal 5(2) de Threoir 2010/13/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (18), sainaithnítear go bhféadfaidh na Ballstáit a cheangal ar sholáthraithe seirbhíse meán atá faoina ndlínse faisnéis maidir lena struchtúr úinéireachta a chur ar fáil, lena n-áirítear faisnéis faoina n-úinéirí tairbhiúla, i gcomhréir leis na rialacha ginearálta maidir le trédhearcacht na húinéireachta tairbhiúla a leagtar amach i dTreoir (AE) 2015/849 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (19). I Moladh 2018 ó Chomhairle na hEorpa maidir le hiolrachas sna meáin agus trédhearcacht úinéireacht na meán, iarrtar ar na Ballstáit creataí a chur i bhfeidhm chun faisnéis chruinn agus cothrom le dáta a bhaineann le húinéireacht dhíreach agus thairbhiúil na meán a nochtadh. Thairis sin, tá an Coimisiún ag cómhaoiniú fhorbairt an Mhonatóra ar Úinéireacht Euromedia, arb é is aidhm dó bunachar sonraí inchuardaithe agus inscálaithe a dhearadh chun faisnéis shaor, sho-úsáidte faoi úinéireacht na meán ar fud an Aontais a sholáthar.

(21)

Bearta lena bhfeabhsófaí trédhearcacht úinéireacht na meán maidir leis an bpobal i gcoitinne, bheidís tábhachtach i bhfianaise chineál sonrach na seirbhísí meán mar leas poiblí (20). Ós rud é go bhfuil ról ag na meáin maidir le leasanna polaitiúla agus eacnamaíocha a thuairisciú agus a thabhairt chun cuntais, is gné riachtanach í trédhearcacht úinéireacht na meán d’aon éiceachóras a bhfuil sé d’aidhm aige iriseoireacht iniúchach, éagsúlacht na meán agus muinín an phobail as tuairisciú na meán a chothú. Léirigh na páirtithe leasmhara an easpa faisnéise trédhearcachta a bhaineann go sonrach leis na meáin sna comhairliúcháin a rinneadh agus an Moladh seo á ullmhú.

(22)

Tuigtear ón méid thuas go bhfuil cur chuige cuimsitheach maidir le trédhearcacht úinéireacht na meán iomchuí. Chuirfí chun cinn infhaighteacht faisnéise maidir le húinéireacht na meán (nó feidhmiú na faisnéise sin) ag an rialtas, ag institiúid stáit, ag cuideachta faoi úinéireacht stáit nó ag comhlacht poiblí eile, i dtaca le leasanna, naisc nó gníomhaíochtaí úinéirí i ngnólachtaí i meáin eile nó i ngnólachtaí nach gnólachtaí meán iad chomh maith le haon leas eile a d’fhéadfadh tionchar a imirt ar chinnteoireacht straitéiseach chuideachta na meán nó ar a líne eagarthóireachta. Is iomchuí freisin a mholadh go bhfoilseofar faisnéis maidir le haon athrú ar úinéireacht nó ar rialú na meán, rud a léiríonn an tábhacht a bhaineann le faisnéis cothrom le dáta maidir leis an struchtúr úinéireachta le haghaidh faighteoirí seirbhísí. Ba cheart an cur chuige a mholtar a choigeartú ag brath ar chineál na heagraíochta meán agus ar chineál a húinéireachta. Go háirithe, i gcás eagraíochtaí meán atá faoi úinéireacht iriseoirí, níor cheart ach faisnéis faoi na húinéirí a bhfuil ról ceannaireachta acu, mar shampla, comhaltaí den bhord stiúrthóirí, a chur ar fáil.

(23)

Dá réir sin, leis an Moladh seo, féachtar le hardleibhéil trédhearcachta maidir le húinéireacht na meán a chur chun cinn ar fud an Aontais trí ghníomhaíochtaí deonacha a d’fhéadfadh soláthraí seirbhíse meán agus na Ballstáit araon a dhéanamh go díreach, gan dochar do na rialacha trédhearcachta maidir le húinéireacht chothrománach ar leibhéal an Aontais faoi Threoir (AE) 2015/849 agus do na rialacha maidir le nochtadh le haghaidh cuideachtaí faoi Threoir (AE) 2017/1132 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (21), chomh maith leis na córais um idirnascadh na gclár atá ann cheana ar leibhéal an Aontais.

(24)

Chun an obair leantach ar an Moladh seo a chothú, éascóidh an Coimisiún idirphlé rialta leis na Ballstáit agus le hionadaithe na soláthraithe seirbhíse meán agus iriseoirí sna fóraim ábhartha, go háirithe an Fóram Eorpach um Meáin Nuachta. Déanfaidh an Coimisiún dlúthfhaireachán ar ghníomhaíochtaí a dhéanann na Ballstáit agus leanfaidh sé na bearta ábhartha a ghlacfaidh soláthraithe seirbhíse meán faoin Moladh. Chun na críche sin, an fhaisnéis ábhartha is féidir a mheas go réasúnta go soláthróidh na Ballstáit í, ba cheart dóibh í a chur ar fáil don Choimisiún, ionas go mbeidh an Coimisiún in ann faireachán a dhéanamh ar chomhlíonadh na gcodanna ábhartha den Mholadh atá dírithe orthu. Is féidir torthaí an fhaireacháin a chur san áireamh sa phlé faoi stiúir na bpáirtithe leasmhara,